HABER - Ali Çekdar KORKMA
Kürtler, kökenleri MÖ 3. binyıla kadar uzanan kadim bir halk olarak bilinir. Tarihçiler, Kürtlerin atalarının Zagros Dağları ve çevresindeki bölgelerde yaşadığını belirtmektedir. Bu bölge, günümüzde İran, Irak, Türkiye ve Suriye’nin doğu ve güneydoğu kesimlerini kapsamaktadır.
Roma İmparatorluğu’nun doğuya doğru genişlemesiyle birlikte Kürtler, Roma ile doğrudan temas kuran halklar arasında yer aldı. Kürtlerin yaşadığı bölgeler, o dönemde Roma ile Part ve daha sonra Sasani İmparatorluğu arasındaki sınır bölgesinde yer alıyordu. Bu nedenle Kürtler, hem askeri hem de siyasi anlamda iki büyük güç arasındaki çekişmelerin etkisi altında kaldı.
Roma ile Part ve Sasani İmparatorluğu arasındaki mücadelede Kürtler
MÖ 1. yüzyıldan itibaren Roma İmparatorluğu ile Part İmparatorluğu arasındaki mücadeleler, Kürtlerin yaşadığı bölgeleri doğrudan etkiledi. Part İmparatorluğu’nun merkezi günümüzde İran topraklarında bulunuyordu ve Kürtler bu bölgedeki dağlık alanlarda yaşamaktaydı.
• MÖ 53’teki Carrhae (Harran) Savaşı: Roma’nın ünlü generali Crassus’unPartlılara karşı ağır bir yenilgi aldığı bu savaş, Kürtlerin yaşadığı bölgenin stratejik önemini ortaya koydu. Partlılar, Roma ordusunu Kürtlerin de yaşadığı dağlık bölgelere doğru çekmiş ve burada avantaj sağlamıştı.
• Roma’nın doğuya ilerleyişi: Roma İmparatorluğu, Kürtlerin yaşadığı topraklarda doğrudan bir hâkimiyet kurmasa da, bölgede etkili olabilmek için yerel aşiretlerle ittifak kurmaya çalıştı. Kürt aşiretleri zaman zaman Roma’ya bağlı kalırken, bazen de Part ve Sasani İmparatorlukları ile iş birliği yaptı.
Kürtler ve Roma’nın sınır politikası
Roma İmparatorluğu’nun doğudaki sınırlarını koruma stratejisi, Kürtlerin yaşadığı bölgelerde askeri garnizonlar ve kaleler kurmayı gerektiriyordu. Bu dönemde Kürtler, Roma’nın sınır savunma sistemine dahil olmasa da, bölgedeki yerel milis güçler arasında yer aldı.
• Garnizonlar ve kaleler: Roma, Kürtlerin yaşadığı dağlık bölgelerde garnizonlar kurarak Part ve Sasani akınlarına karşı savunma hattı oluşturdu.
• Kürt milislerin rolü: Kürtler, Roma ordusunda doğrudan görev almasa da, yerel direniş güçleri olarak Roma ile iş birliği yapmışlardır. Roma’nın doğudaki en büyük rakibi olan Part ve Sasani İmparatorluklarına karşı Kürtler, Roma için zaman zaman tampon bir güç işlevi görmüştür.
Sasani döneminde Kürtlerin durumu
Part İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından, bölge Sasani İmparatorluğu’nun kontrolüne geçti (MS 224). Bu dönemde Kürtler, Roma ve Sasani İmparatorluğu arasındaki tampon bölgede yaşamaya devam etti.
• Sasani İmparatorluğu’nun doğudaki hâkimiyetini güçlendirmesiyle birlikte Kürtler, Sasani yönetimine daha fazla entegre olmaya başladı.
• Sasani döneminde Kürtler, hem askeri hem de idari görevlerde yer aldı.
• Roma ile Sasani İmparatorluğu arasındaki savaşlar sırasında Kürtlerin bir kısmı Roma’ya bağlı kalırken, diğerleri Sasani yönetimi ile iş birliği yaptı.
Roma kaynaklarında Kürtler
Kürtlerin Roma dönemindeki ataları olarak kabul edilen Karduklar, MÖ 5. yüzyılda Yunan tarihçi Ksenefon’unAnabasis adlı eserinde geçmektedir. Ksenefon, Pers Kralı II. Artakserkses’e karşı yapılan bir sefer sonrası Karduklar’ın yaşadığı bölgeden geçerken, bu halkın savaşçı özelliklerini ve dağlık bölgede Roma-Pers mücadelesinde stratejik bir konumda olduklarını belirtmiştir.
Roma dönemine ait bazı kaynaklarda Kürtlerin varlığına dair referanslar bulunmaktadır:
• Romalı tarihçi Plinius, Kürtlerin yaşadığı bölgelere ilişkin coğrafi tanımlamalarda bulunmuştur.
• AmmianusMarcellinus, Kürtlerin Part ve Sasani orduları içinde yer aldığını ve zaman zaman Roma ordusuna karşı savaştığını belirtmiştir.
• Kürtler, Roma döneminde daha çok “Karduklar” olarak anılmıştır. Ksenophon, ünlü eseri Anabasis’teKarduklardan bahsetmiş ve bu halkın Romalılar için tehlikeli ve savaşçı bir topluluk olduğunu aktarmıştır.