Diyarbakır, çömlekçilik zanaatinin en köklü şekilde yaşatıldığı şehirlerden biridir. Bölgedeki çömlekçilik, Dicle Nehri kıyılarından elde edilen killi toprak ve bolca bulunan bazalt taşlarının sağladığı olanaklarla gelişmiştir.
Çömlekçilik Anadolu’da ne kadar eski bir zanaattir?
Çömlekçilik, Anadolu’nun en eski zanaatlerindendir. Anadolu ve Mezopotamya’da yapılan arkeolojik kazılarda, çömlekçilik ürünleri olan çanak ve çömlek buluntularına sıkça rastlanmıştır. Sizler için Diyarbakır çömleği hakkında bilgiler derledik! Gelin beraber dikkat çekici kültür ve sanatın şahidi olalım...
Çömlekçiliğin “peygamber mesleği” olarak adlandırılmasının sebebi nedir?
Rivayete göre Nuh Peygamber’in gemisi Cudi Dağı’na oturduktan sonra, Cebrail kendisine toprağı göstererek çömlek yapımını tarif etmiştir. Bu nedenle çömlekçilik, “peygamber mesleği” olarak anılmış ve itibar görmüştür.
Diyarbakır’da çömlekçilik için hangi malzemeler kullanılır?
Diyarbakır’da çömlekçilikte kullanılan killi toprak, Kâbi Köyü civarında ve Dicle Nehri kıyısında elde edilir. Ayrıca çömleklerin pişirilmesi için gerekli ocaklarda yörede bolca bulunan bazalt taşları kullanılır.
Diyarbakır’da üretilen çömlekler, hem günlük yaşamın bir parçası hem de yerel inanış ve geleneklerle harmanlanmış ürünlerdir. Kırklık çömleği ve mezar testisi gibi özel çömlek türleri, bölgenin kültürel değerlerini yansıtır. Ayrıca, yörede yapılan tırnaklama süslemeleri ve yeşil sır kaplamaları bu ürünlere özgün bir estetik kazandırır.
Diyarbakır çömleklerinin yapım süreci nasıldır?
- Toprak hazırlığı: Çömlek yapımında kullanılan killi toprak, bardakhane ya da karhane adı verilen ışık almayan yerlerde hazırlanır.
- Yoğurma: Şekillendirilmeden önce, toprağa zehk adı verilen elle yoğrulma işlemi yapılır.
- Şekillendirme: Çömlekçi çarkında istenilen form verilir.
- Süsleme: Üzerine tırnaklama ya da çizine adı verilen süslemeler yapılır ve genellikle yeşil sırla kaplanır.
- Diyarbakır’da çömleklerin üzerindeki süslemelerde hangi motifler kullanılır?
- Süslemelerde genellikle kavak ağacı yaprağı, balık, çiçek ve ot gibi motifler kullanılır.
Diyarbakır’da kullanılan toprak ürünlerin bazıları nelerdir?
- Bardak, tas, maşrapa: Tek kulplu su kapları.
- Cirdon (Mezerh testisi): Ölen çocukların hayrına dağıtılan testiler.
- Küp: Sıvı ve bakliyat türü besinleri saklamak için kullanılan geniş kaplar.
- Destiler: İki kulplu kaplar; hususi, habene, torli sarhoş testisi gibi çeşitleri vardır.
- Puhrerik: Su künkleri.
- Dolma taşı: Dolma pişirirken ağırlık olarak kullanılan sırlı ve delikli disk.
- Güveçlik: Geniş ağızlı çukur kaplar.
Diyarbakır’ın özel çömleklerinden bazıları nelerdir?
Kırklık Çömleği: Ölen kişinin kırkı doluncaya kadar ailesi, hayrına her gün bir çömlek yemek dağıtır ve kırk çömlek fakirlere verilir.
Mezar Testisi: Çocuğu ölen aileler, su dolu bir destiyi elma ile birlikte bir çocuğa hediye eder. İnanışa göre mahşer gününde çocuk bu hediye ile onları karşılayacaktır.
Diyarbakır’da çömlekçilik neden azalmaya başlamıştır?
Kentteki çömlekçilik zanaatkarlarının sayısı azalmış, testici ustalarının kalmaması bu geleneklerin kaybolmasına neden olmuştur.
Çömlekçilikte kullanılan malzemelerin Diyarbakır’da bolca bulunmasının sebebi nedir?
Dicle Nehri’nin sağladığı killi toprak ve bazalt taşlarının bölgede bolca bulunması, çömlekçilik zanaatinin gelişmesini sağlamıştır.
Çömlekçilikle ilgili bazı inanışlar nelerdir?
Gelinin yeni evine girerken testi kırması, sıkıntıların kapıda kalacağına inanılır.
Evlenmesi geciken kızların çömlekçi çarkına çıkarak döndürülmesi kısmetlerini açacağına inanılır.
Bu köklü zanaat, Diyarbakır’ın tarihî ve kültürel mirasının önemli bir parçasıdır. Ancak ustaların azalması ve modernleşme ile birlikte bu kadim gelenek kaybolma tehlikesiyle karşı karşıyadır.
