HABER - Ali Çekdar KORKMA
Türkiye genelinde etkili olan nisan ayı kar yağışı ve ani sıcaklık düşüşü, tarımsal üretimi olumsuz etkiledi. Başta kayısı olmak üzere üzüm, incir, elma, erik, kiraz, vişne, fındık, ceviz, badem, şeftali ve Trabzon hurması gibi birçok ürün zirai don nedeniyle zarar gördü. Peki, zirai don tam olarak nedir, kaç derecede meydana gelir ve en çok hangi bitkileri etkiler?
ZİRAİ DON NEDİR VE KAÇ DERECEDE OLUR?
Zirai don, hava sıcaklığının 0°C’nin altına düşmesiyle meydana gelen ve bitki dokularında hasara yol açan doğal bir olaydır. Bitkilerin hücrelerindeki su donarak hücre yapılarının bozulmasına neden olur. Bu durum, bitkilerin büyümesini durdurur, yaprak, çiçek ve meyvelerin zarar görmesine hatta bitkinin tamamen ölmesine yol açabilir.
Zirai don olayları genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında daha sık görülür. Ancak, kış aylarında da bazı bölgelerde tarımsal üretim üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Özellikle bahar aylarında, bitkiler çiçeklenme döneminde oldukları için risk daha büyüktür.
ZİRAİ DON ÇEŞİTLERİ VE ŞİDDETİ
Meteoroloji Genel Müdürlüğü’ne göre zirai don çeşitleri sıcaklık değerlerine göre şu şekilde sınıflandırılır:
• Hafif Don (-2.2°C ile 0°C arası): Hassas sebzeler ve çiçek açmış meyve ağaçları zarar görebilir.
• Orta Kuvvette Don (-4.4°C ile -2.2°C arası): Genç sürgünler, çiçekler ve yapraklar ciddi şekilde zarar görür.
• Kuvvetli Don (-4.4°C ve altı): Ağaç gövdeleri ve köklerde bile ciddi zarar meydana gelebilir.
ZİRAİ DON EN ÇOK HANGİ ÜRÜNLERİ ETKİLER?
Zirai don, ürünün türüne ve gelişim aşamasına bağlı olarak farklı derecelerde zarara yol açabilir. En çok etkilenen ürünler şunlardır:
Meyve Ağaçları: Elma, kayısı, şeftali, erik, kiraz ve armut gibi erken çiçek açan ağaçlar büyük risk altındadır. Narenciye türlerinde (portakal, mandalina, limon, greyfurt) ise kış döneminde don büyük kayıplara neden olabilir.
Sebzeler: Domates, biber, patlıcan, salatalık gibi sıcak iklim sebzeleri 0°C altında hızla zarar görür. Lahana, brokoli, ıspanak gibi kısmen dayanıklı sebzeler de uzun süreli soğukta zarar görebilir.
Tarla Bitkileri: Mısır, pamuk ve ayçiçeği gibi sıcak iklim bitkileri soğuğa karşı oldukça hassastır. Buğday, arpa gibi tahıllar ise daha dayanıklıdır ancak aşırı don yine de büyümelerini olumsuz etkileyebilir.
TÜRKİYE’DE ZİRAİ DON HANGİ BÖLGELERDE GÖRÜLÜR?
Türkiye’nin farklı coğrafi bölgelerinde zirai don riski farklılık gösterir:
• Marmara ve Karadeniz: Kıyılarda risk az iken, yüksek rakımlı bölgelerde don sıklıkla yaşanır.
• Ege ve Akdeniz: Kıyı bölgelerde don riski düşük, iç kesimlerde ise yüksektir.
• İç Anadolu ve Doğu Anadolu: Özellikle kış aylarında sıcaklıklar -10°C ila -30°C arasında değişebilir ve don riski oldukça yüksektir.
• Güneydoğu Anadolu: Genel olarak ılıman olmakla birlikte, zaman zaman don olayları yaşanabilir.
ZİRAİ DONA KARŞI ALINABİLECEK ÖNLEMLER
Üreticiler zirai don olaylarına karşı çeşitli önlemler alarak ürün kaybını azaltabilir:
• Meteorolojik uyarıları ve don tahmin raporlarını düzenli olarak takip etmek.
• Bitkileri tül veya naylon örtülerle korumak.
• Toprak sulaması yaparak sıcaklık kaybını azaltmak.
• Rüzgar pervaneleri veya sobalarla sıcak hava akışı sağlamak.
• Akıllı tarım teknolojileri kullanarak erken uyarı sistemlerinden faydalanmak.
