Ali Hariri eserleri, 11. yüzyıldan itibaren Kürt edebiyatında divan edebiyatı dönemiyle birlikte verilmeye başlamıştır. Şam, Bağdat, Musul gibi dönemin eğitim açısından önemli yerlerinde eğitim gören Hariri, aynı zamanda geçimini sağlamak amacıyla da amcasından meslek öğrenmiştir. İşte en önemli Kürt şairlerden birisi olarak kabul edilen Ali Hariri’nin hayatı…
Ali Hariri Kimdir?
İslami ve aşk şiirlerini Kurmanci lehçesiyle yazdığı Kürtçe eser Dîvan ve Maqamet gibi eserleriyle tanınan ilk Kürt şairlerden Ali Hariri, günümüzde edebiyata meraklı olan kişilerin araştırdığı isimlerin başında geliyor. Hakkari’de doğan şairin yaşamı, günümüzde de edebiyatla ilgilenen kişilere ilham olacak nitelikte pek çok özelliği barındırıyor. Ali Hariri kimdir? İşte yanıtı…
Ali Hariri (Kürtçede Elî Herîrî), 1009 yılında Hakkari’nin Hariri köyünde dünyaya gelmiş, Kürt edebiyatının önemli şairlerinden birisi kabul edilen, aynı zamanda İslam bilgini olan yazardır.
Çeşitli kaynaklara göre ilk Kürt şair olarak sayılan Ali Hariri, eser vermeye başladığı 11. yüzyıldan itibaren Kürt edebiyatının divan dönemini de başlatmıştır. Küçük yaşta ilim öğrenme amacıyla Bağdat, Musul, Şam gibi yerlere giden Hariri, burada aldığı eğitimlerle aynı zamanda İslam bilgini olarak kabul edilir.
Ali Hariri, babasının küçük yaşlarda vefat etmesi nedeniyle amcasının yanında ve onun himayesinde yetişmiştir. Edebiyat ve İslam ilimleri haricinde, geçimini idame ettirmek amacıyla amcasından da meslek öğrenmiştir.
Dîvan ve Maqamet eserlerinin sahibi olan ilk Kürt şair Ali Hariri’ye dair 1983, 1985, 1992 yıllarında İstanbul, Stockholm ve Schallaburg’ta olmak üzere toplamda dört çalışma yapılmıştır.
Ali Hariri, 1009 yılında Hakkari’de doğmuş ve 1080 yılında doğduğu memleket olan Hakkari’de 70-71 yaşlarındayken vefat etmiştir.
Ali Hariri'nin Hayatı
Ali Hariri kimdir sorusuna kısaca yanıt verdikten sonra, ilk Kürt şairi olarak kabul edilen ismin hayatına detaylı olarak göz atalım. Ali Hariri, Hakkari’de doğmuş, eğitim için Bağdat, Musul ve Şam’a gitmiş, daha sonra tekrar memleketine dönerek edebiyat ve İslam alanındaki çalışmalarıyla en önemli yazarlardan birisi olmuştur. Ali Hariri’nin hayatı ise şu şekilde…
Ali Hariri, 11. yüzyılda yaşamış en önemli şairlerden birisi olarak kabul edilirken aynı zamanda pek çok otorite tarafından ilk Kürt şair ilan edilmiştir.
1009 yılında Hakkari’deki Hariri köyünde dünyaya gelen Ali Hariri, Kürt divan edebiyatının başlamasına da öncülük etmiştir. Onun edebi mirası ise Kürt edebiyatının gelişiminde kilit bir rol oynamış, halen yazarlar tarafından da takip edilmektedir.
Ali Hariri, küçük yaşlarda eğitim amacıyla Şam’a gitmiş, eğitimine ise burada başlamıştır. Küçük yaştayken babasının vefat etmesi üzerine amcasının himayesi altına giren Ali Hariri, geçimini sağlamak amacıyla da ondan bir meslek öğrenmiştir.
Ancak Elî Herîrî’nin asıl eğitimi, şeyh Ebû ali Mağribî’nin sohbetlerine katılarak manevi ve entelektüel açıdan gelişmesiyle tamamlanmıştır.
Bu dönemde kazanmış olduğu bilgi birikimi ve edebi yetenekleriyle bunları çok iyi aktarıyor oluşu, dönemin yazarları içerisinde onu en önemli figür haline getirmiştir.
Ali Hariri sadece bir şair değil, aynı zamanda bilge kişi olarak da bilinir. Zarif ve ahenkli yapısıyla dikkat çeken şiirleri, halk arasında büyük etki yaratır.
Ali Hariri’nin eserleri ve şiirleri gece boyunca okunur, dinleyenler üzerinde de muhteşem bir tesir bırakırdı. Ali Hariri’nin şiirlerinin etkisi öylesine büyüktür ki, bir kişi güzel şiir okuduğunda ona “Eli Heriri’nin tadındadır” denirdi. Bu ise halk tarafında onun şiirlerinin etkisini göstermek üzere ne derece beğenildiğine işarettir.
Ali Hariri kimdir sorusuna yanıt olarak bilge kişiliğinden de bahsetmek gerekir. Elî Herîrî’nin bilge kişiliği de geniş çevrelerce bilinmiş ve saygı görmüştür.
Özellikle döneme dair kaynaklara bakıldığında tahsilini yeterince iyi bir şekilde yapamayan kişiye “Okudu da sanki Eli Heriri oldu” denmesine dair bilgiler, bu saygıyı ve önemi açıkça ifade etmektedir.
Bilgelik ve ilim konusunda üstün yeteneklere sahip olan Ali Heriri, aynı zamanda halkın manevi rehberi görevi görmüştür. Kürtçe konuşulan yerlerde Ali Heriri’nin şiirleri geniş bir yayılma alanı bulmuştur.
Şiirlerinin ahenkli ve zarif yapısına ek olarak kolay anlaşılır düzeyde olması, bu yayılımı destekler. Halk arasında birçok kişinin Heriri’nin şiirlerini ezbere bildiği de kaynaklarda geçmektedir.
Halk arasında hoca ve feqi arasındaki diyaloglar sıkça konuşulurken bu sohbetlerde Ali Hariri’nin eserlerinden de bahsedilirdi.
Şêx Ehmedê Xani’ye ait olan Mem u Zin adlı eserde de Ali Hariri’den bahsedilmektedir. Bu da ilk Kürt şair olarak kabul edilen Ali Hariri’nin edebi mirasının etkisini vurgular niteliktedir.
Özetle Ali Hariri eserleri, Kürt edebiyatının temelini atarken aynı zamanda bilge kişiliğiyle halkın manevi yönünün gelişmesine de katkıda bulunmuştur. Kürt kültürünün önemli bir parçası olan Ali Hariri, günümüz yazarlarının da en büyük ilham kaynağından birisidir.
Ali Hariri Eserleri Nelerdir?
Ali Hariri kimdir sorusuna yanıt verirken, ünlü şairin eserlerine de yer vermek gerekir. Ali Hariri’nin eserleri, Kürt edebiyatında divan dönemini başlatmış, aynı zamanda halk düzeyinde de büyük etki göstermiştir.
Ali Hariri eserleri şu şekildedir:
- el-Makâmât
- Dîvan
- Dürretü’l-ġavvâṣ fî evhâmi’l-ḫavâṣ
- Mülḥatü’l-iʿrâb
- er-Risâletü’ş-şîniyye
- el-Farḳ beyne’ḍ-ḍâd ve’ẓ-ẓâʾ
Sıkça Sorulan Sorular
Ali Hariri kimdir sorusuyla birlikte merak edilen diğer soruları da yanıtlayalım:
1- Ali Hariri kaç yaşında öldü?
Ali Hariri, 1009 yılında doğmuş, 1080 yılında vefat etmiştir. Bu bilgiden hareketle kendisinin 70-71 yaşlarında vefat ettiği kabul edilmektedir.
2- Ali Hariri nerede doğmuştur?
Ali Hariri, Hakkari’nin Hariri köyünde dünyaya gelmiş, yine Hakkari’de vefat etmiştir.
