Ahmed-i Hânî, 17. yüzyılda yaşamış, eserleriyle birlikte halen takip edilen en önemli alimlerden birisi olarak kabul ediliyor. Mem û Zîn, Şirên Fîlozofî ve Dîwana Helbestan gibi eserleriyle kendi döneminde etki sağlamış Kürt alim Ahmedi Hani kimdir? İşte ünlü şair, tarihçi ve İslam aliminin hayatı…
Ahmedi Hani Kimdir?
Günümüzde Ağrı Havalimanı’na ismini veren Ahmedi Hani, Kürt edebiyatı ve ilim dünyasında eserleriyle takip ediliyor. Ağrı Doğubeyazıt’ta türbesi de bulunan Kürt alimin hayatı ise merak ediliyor. Kürt alim Ahmedi Hani kimdir? İşte yanıtı…
Ahmed-i Hânî, 1650 ya da 1651 yılında Hakkâri’nin Çukurca ilçesindeki Han köyünde doğduğu tahmin edilen, 17. yüzyılda yaşamış, edebiyat, astronomi, tarih ve İslami eserleriyle tanınan, düşünce yapısıyla döneminde büyük etkiler yaratmış bir Kürt alimdir. Kürtçede Ehmedê Xanî olarak bilinen ilim adamı, Pinyanişi aşiretinin kolu olan Hânî kabilesindendir.
Sırasıyla Ahlat, Bitlis, Bağdat, Şam, Halep, İran, Suriye medreselerinde eğitim gören Hani, özellikle Suriye medreselerinde aldığı Antik Yunan Felsefesi eğitimiyle özgün bir düşünce yapısı oluşturmuştur. Anadolu ve İran medreselerinde astronomi, şiir, İslam felsefesi öğrenen Ahmedi Hani’nin eserlerinde Kabe’yi tavaf ettiği, Mısır’a da gittiğine yönelik bilgiler yer almaktadır.
Ahmedi Hani’nin düşüncelerinde Ömer Hayyam, Şihabeddin Sühreverdî, Feqiyê Teyran, Farabi, Platon, Aristoteles, Firdevsî gibi daha birçok büyük şahsiyetin etkisi görülür. Dinler ve felsefe tarihi, Kürt edebiyatı ve folklor tarihi gibi alanlarda derin bilgi birikimi olan Hani, Kürtçe haricinde çok iyi derecede Farsça, Arapça, Osmanlı Türkçesi bilmekteydi.
İlk Kürtçe-Arapça sözlük Nûbihara Biçûkan adlı eserin de sahibi olan Ahmedi Hani, felsefe, astronomi ve coğrafya alanlarında ilk Kürtçe eserler verdi. Kürt milliyetçiliğinin temelini atan Ahmedi Hani, bu düşünceler çerçevesinde eserler üretmiştir.
Ahmedi Hani 1707 yılında Ağrı Doğubeyazıt’ta vefat etmiştir. Günümüzde aynı ilçede türbesi bulunmaktadır. Aynı zamanda Kürt alimin ismi Ağrı Havalimanı’nda da kullanılmaktadır.
Ahmedi Hani Nereli?
Kürt tarihçi, edebiyatçı ve şair, astronom, İslam alimi Ahmedi Hani eserleriyle birlikte günümüzün yazarların da en büyük ilham kaynağıdır. Ahmedi Hani hayatıyla birlikte sıkça araştırılırken, ünlü alimin nereli olduğu ise merak konusu. Ahmedi Hani nereli? İşte yanıtı…
Ahmedi Hani, Hakkâri’nin Çukurca ilçesinde bulunan Han köyünde doğmuştur. Aslen Hakkarili olan Hani, Pinyanişi aşiretinin bir kolu olarak bilinen Hânî kabilesinden olması ve Han köyünde doğması nedeniyle, Ahmed-i Hânî (Ehmedê Xanî – Hanili Ahmed) olarak tanınır. Suriye, Şam, Halep, Bağdat, Bitlis, Ahlat, İran gibi yerlerde eğitim gören Hani, vermiş olduğu eserlerle Kürt edebiyatının en önemli isimlerinden birisi olarak kabul ediliyor.
Kürt alim Ahmedi Hani kimdir sorusuna yanıt verdikten sonra, İslam aliminin hayatına detaylı olarak göz atalım…
Kürt Alim Ahmedi Hani Hayatı
Kürt Alim Ahmedi Hani kimdir sorusuna yönelik olarak alimin hayatını detaylıca inceleyelim…
Ahmed-i Hânî, 1650-51 yıllarında Hakkari’nin Çukurca ilçesinde yer alan Han köyünde doğmuştur. Babası Şeyh İlyas, annesi ise Gulnigar’dır. Pinyanişi aşiretine mensup olan Ahmedi Hani, ilk eğitimine aile içerisinde, babasından fıkıh dersleri alarak başladı.
Sonraki dönemde Ahlat ve Bitlis medreselerinde eğitim gören Ahmedi Hani, Bağdat, İran, Halep ve Şam medreselerinde uzun süreler öğrencilik hayatı yaşamıştır. Suriye medreselerinden aldığı Antik Yunan Felsefesi eğitimi ve beraberinde İran medreselerinden aldığı İslam felsefesi, şiir sanatı, astronomi eğitiminin izleri, eserlerinde yoğun bir şekilde görülür.
Ahmedi Hani, Mısır ziyaretini anlattığı eserinde Kabe’yi tavaf ettiğini aktarmıştır. Her yerin ünlü alimlerini araştırarak ilim ve bilimi ilerletmek adına onların yanında eğitim almıştır. Bu bilgileri Beyazıt’ta bulunan Muradiye medresesindeki öğrencilerine aktaran Hani, Kürtçe, Osmanlı Türkçesi, Farsça ve Arapça dillerini bilmesi nedeniyle geniş bir bilgi birikimine sahiptir.
Ahmedi Hani eserlerinde Ömer Hayyam, Firdevsî, Muhyiddin ibn Arabi, Ali Hariri, Feqiyê Teyran, Molla Ahmed-i Cezirî, Farabi, Şihabeddin Sühreverdî, Platon ve Aristoteles gibi isimlerden etkilendiği açıkça görülür. Döneminin teolojik, felsefi ve edebiyat bilgilerini özümseyen Ahmedi Hani’nin, felsefe tarihi, folklor tarihi, Kürt edebiyatı, dinler tarihi gibi alanlarda derin bilgi birikimi vardır.
Ahmed-i Hânî, halka kolay bir şekilde dini eğitim vermek adına, ilk Kürtçe-Arapça sözlük olan Nûbihara Biçûkan adlı eseri çocuklar için yazmıştır. Ahmedi Hani, 1674 yılında İshakpaşa Sarayı’nın temelinin atılması esnasında, burası için dua okumuştur. Daha sonra ise Beyazıt Muradiye Camii’nde imamlık yapmıştır. Ahmedi Hani’nin o dönem Beyazıt Beyi olan Mir Muhammed’in divan katipliğini yaptığı da bilinmektedir.
Ahmedi Hani’nin düşünce yapısı, dönemin genel siyasi atmosferinden etkilenmiştir. Kürt düşün hayatının geride olduğu bilinen bu dönemde Hani, ittifak ve birlik düşünceleriyle sesini duyurdu. Ahmedi Hani’nin en bilinen özelliği ise halkçı bir yurtsever oluşuydu. Kürtlerin kendi arasında aşiretlere bölünmesinden rahatsızlık duyan Hani, Kürtlerin birliğini savunur. Bu doğrultuda Kürt milliyetçiliğinin de temelini atmıştır.
Ahmedi Hani, 1707 yılında yaklaşık olarak 56-57 yaşlarındayken Ağrı Doğubeyazıt’ta vefat etmiştir.
Ahmedi Hani Eserleri
Ahmedi Hani kimdir sorusunu soran birçok kişi, aynı zamanda ünlü alimin eserlerini merak ediyor. Ahmedi Hani, Kürtçe dilinde verdiği eserlerle pek çok alanda ilklere imza atmıştır. Özellikle astronomi, coğrafya ve felsefe alanında ilk Kürtçe eserleri vermesi, günümüzde Kürt yazarlar arasında ayrı bir yere konumlanmasını sağlıyor.
Ahmedi Hani eserleri şu şekildedir:
- Mem û Zîn (Mem ve Zin)
- Şirên Fîlozofî (Filozofik Şiirler)
- Dîwana Helbestan (Şiir Divanı)
- Eqîdeya Îslamê (İslam’ın Akidesi)
- Eqîdeya Îmanê (İmanın Akidesi – İnanç Risalesi)
- Fî Beyanî Erkanî Îslam (İslam’ın Temelleri)
- Erdê Xweda (Allah’ın Arzı)
- Nûbihara Biçûkan (Küçüklerin Baharı)
Ahmedi Hani kimdir sorusuna yanıt verirken aynı zamanda ünlü alimin yapmış olduğu çalışmalara dair de bilgileri verelim:
- Kürt çocuklara Kürtçe eğitim vermek amacıyla medrese kurdu.
- Astronomi, felsefe, coğrafya alanlarında ilk Kürtçe eser yazdı.
- İlk Kürtçe-Arapça sözlük yazdı.
- Kürt milliyetçiliğinin temelini attı.
- Kürtlerin birliği düşüncesine sahip ve bu yönde çalışmalar yapan ilk kişidir.
Sıkça Sorulan Sorular
Kürt alim Ahmedi Hani kimdir araştırmasını yapan kişilerin merak ettiği diğer soruları yanıtladık:
1- Ahmedi Hani nerede doğdu?
Ahmed-i Hânî, Hakkâri Çukurca’da bulunan Han köyünde doğmuştur.
2- Ahmedi Hani kaç yaşında vefat etti?
Ahmedi Hani’nin doğum tarihine yönelik bilgiler kesin olmadığından dolayı 1650-51 olarak kabul edilir. 1707 yılında vefat eden Hani’nin bu doğrultuda 56-57 yaşlarında vefat ettiği söylenebilir.